Pankreatit, bir pankreas iltihabıdır. Birçok nedeni mevcutsa da en yaygın oluşma nedenleri arasında alkol tüketimi ve safra kesesi taşları önde gelir.
Pankreas, midenin arkasında, duodenum adı verilen ince bağırsağın yanında bulunan büyük bir bezdir. Pankreasın iki ana işlevi vardır; bunlardan ilki vücudun şekeri (glikoz) işlemesine yardımcı olan indirim ve hormonlara yardımcı olan enzimleri üretmesidir. İkinci işlevi ise yiyecekleri sindirmek için enzim sağlaması ve bu enzimlerin bağırsaktaki yiyecekleri sindirmesidir. Enzimlerin pankreasta hasar görmesi halinde iltihaba neden olur.
Hafif pankreatit vakaları tedavi olmadan birkaç gün içerisinde kaybolabilmektedir. Ancak ciddi vakalar hayati tehlike taşıyan komplikasyonlara neden olmaktadır.
Akut ve kronik olmak üzere iki çeşit pankreatit bulunur. Akut pankreatit; aniden oluşur ve günlerce sürebilir. Kronik pankreatit ise yıllarca sürebilmektedir.
Akut Pankreatit
Akut pankreatit, aniden ortaya çıkar ve kısa süreli iltihaplanmadır. Tedavi ile birkaç gün içerisinde iyileşme gözlenir. Çoğu kişi tedavinin ardından tamamen iyileşse de ciddi durumlarda kanamaya, doku hasarına, enfksiyona ve kist oluşumuna neden olabilir.
Ağır durumlarda; kalp, akciğer ve böbrek gibi diğer hayati organlar zarar görebilmektedir. Bu nedenle bazı hastalarda hastanede kalmayı gerektiren şiddetli akut pankreatit oluşabilmektedir.
Akut Pankreatit Belirtileri:
- Aniden oluşan ve sırta yayılan üst karın ağrısı
- Karın şişliği
- Mide bulantısı ve kusma
- Ateş
- İshal
- İştah kaybı
- Karına dokunulduğunda hassasiyet
- Yüksek kalp atış hızı
Akut Pankreatit Tedavisi
Akut pankreatit tedavisi, hafif veya şiddetli olmasına bağlı olarak değişmektedir. Hafif vakalarda komplikasyon riski azdır ancak ciddi durumlarda daha fazla riskler oluşabilmektedir.
Hafif Akut Pankreatitin Tedavisi
Tedavi, böbrek fonksiyonlarının sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini ve iltihabın azaltılmasını amaçlar.
Ağrı kesici ilaçlar: Hafif, orta ya da şiddetli ağrılarda etkili olabilir.
Nazogastrik tüp: Mide bulantısı ve kusmayı önlemek adına fazla sıvı ve havayı çıkarmak için kullanılır.
Dehidrasyonun önlenmesi: Dehidrasyon, pankreatit semptomları ve komplikasyonları kötü hale getirebilir. Bu nedenle dehidrasyonun önlenmesi önem taşır.
Şiddetli Akut Pankreatitin tedavisi
Şiddetli vakalar hipovolemik şoka neden olabilmektedir. Aşırı kan ve sıvı kaybı, kalbin vücuda yeterince kan pompalayamamasına neden olur ve bu nedenle vücudun bazı kısımlarının oksijensiz hale gelmesine yol açar. Bu durum hayati risk oluşturmaktadır. Uygulanabilecek tedavi yöntemleri şunlar:
Yoğun bakım ünitesinde tedavi: Antibiyotik tedavisi ile ölü dokuda herhangi bir enfeksiyonun gelişmesini önlemeyi amaçlar.
İntravenöz sıvı tedavisi: Hidrasyonun korunmasına ve hipovolemik şokun önlenmesine yardımcı olur.
Solunum yardımı: Hastanın nefes almasına yardımcı olacaktır.
Besleme tüpleri: Uygun şekilde beslenmeyi sağlar.
Cerrahi: Bazı durumlarda ölü dokunun cerrahi operasyon ile vücuttan çıkarılması gerekebilir.
Safra Kesesi Taşı Tedavisi
Safra kesesi taşları akut pankreatite neden olmuşsa, hastanın durumu düzeldikten sonra ameliyat veya ERCP (endoskopik retrograd kolanjio-pankreatografi) yapılabilir. Safra kesesi taşları alındıktan sonra, hastanın kan kolesterolünü düşürmek için özel bir diyet programına uyması önerilir. Çünkü kolesterol safra kesesi taşının büyümesine neden olmaktadır.
Uzmanlar, çoğu pankreatit oluşumunda hastanın safra kesesi taşlarının ameliyat ile alınmasını önermektedir.
Alkol Bağımlılığı Tedavisi
Aşırı alkol tüketimi akut pankreatit oluşumunda en önemli sebeplerden biridir. Hastanın alkol kullanımını sınırlandırması için bir tedavi programı hazırlanması gerekir.
Kronik Pankreatit
Kronik pankreatit, pankreasın uzun süreli ya da kalıcı bir şekilde zarar gördüğü ve düzgün çalışmadığı bir durumdur. Genellikle akut pankreatit vakasından sonra olur. Alkol bağımlılığı en büyük nedenidir. Öyle ki tüm vakaların %70 ila %80’i alkol nedeniyle oluşmaktadır. Yıllar boyunca fazla alkol tüketen birinde belki pankreas hasarı yaşanmamış olabilir ancak aniden şiddetli pankreatit semptomları gelişebilir.
Kronik pankreatit, her yaştan insanda görülebilmektedir ancak çoğunlukla alkole bağlı olarak 30-40 yaşlarında ortaya çıkmaya başlar. Kadınlara oranla erkeklerde daha sık görülür. Kronik pankreatitli kişilerin çoğu bir veya daha fazla akut pankreatit krizi geçirebilmektedir.
Kronik Pankreatit Belirtileri:
Kronik pankreatit belirtileri, akut pankreatitli hastalarda meydana gelen belirtiler ile benzerlik gösterir:
- Aniden oluşan şiddetli karın ağrısı
- Susuzluk hissi
- Sık idrara çıkma
- Sık açlık hissi
- Kilo kaybı
- Yorgunluk
- Bulanık görme
- İshal
- Karında şişkinlik, kramp
Kronik Pankreatit Tedavisi
Pankreas, yiyecekleri parçalamaya yardımcı olan enzim ve hormonları üretmektedir. Aşağıda yer alan tedavi yöntemleri kronik pankreatitin tedavisi için yaygın olarak önerilmekte ve uygulanmaktadır:
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Alkol tüketimini sonlandırmak: Bu rahatsızlığın en önemli sebebinin alkol olduğuna değinmiştik. Bu nedenle alkol tüketimini bırakmak pankreasın daha fazla zarar görmesini önler. Ayrıca ağrıyı hafifletmek için de önemli katkısı olacaktır. Alkol, bağımlılık yapan bir içecek olduğundan kendi başına bunu gerçekleştiremeyecek hastaların uzmanlardan yardım alması gerekebilir.
Sigarayı bırakmak: Sigara içmek pankreatit oluşumuna neden olmaz ancak hastalığın ilerlemesini hızlandırabilir.
Acı Yönetimi
Tedavi sadece semptomları yok etmek ya da hafifletmeye yardımcı olmakla kalmamalıdır. Aynı zamanda uzun süreli ağrılar nedeniyle oluşan depresyon gibi psikolojik sonuçlarına da odaklanılmalıdır. Bu nedenle uzmanlardan bu konuda yardım alınabilir.
İnsülin Tedavisi
Pankreasta oluşan hasar çok fazla ise, insülin üretimini durdurabilir ve tip 1 diyabet oluşabilir. Bu durumda insülin, hastanın pankreatitin tedavisinin bir parçası haline gelebilir.
Cerrahi
Şiddetli kronik ağrılara bazen ağrı kesici ilaçlar yeterli olmayabilir. Pankreastaki kanallar tıkanmış olabilir ve bu gibi ciddi vakaları tedavi etmek için cerrahi operasyonlar gerekebilir.
Endoskopik cerrahi : endoskop adı verilen bir tüp, sindirim sistemine ultrason ile yönlendirilmek suretiyle yerleştirilir. Ucunda küçük bir balon bulunan cihaz, endoskopun içinden geçirilerek kanala ulaştığında balon şişirilir ve böylece kanal genişletilir. Kanalın daralması ya da tıkanmasını önlemek için bir stent yerleştirilir.
Diyet Yönetimi
Pankreatitin etkilerini azaltmak için sağlıklı beslenme koşullarını sağlamak hayati önem taşır.
Pankreasın sindirim üzerindeki etkileri pankreatitin oluşması ile sekteye uğramaktadır. Bu durumda da hastaların çoğu yediklerini sindirmekte zorlanmaya başlar.
Pankreatitli hastaların günde üç öğün yemek yerine altı küçük öğün yemek yemeleri tavsiye edilmektedir. Özellikle yağsız ya da çok az yağlı bir program uygulanması gerekir.
Uygulanacak diyet programı ile aşağıdaki dört sonuç elde edilmek istenir:
- Yetersiz beslenme riskini azaltmak ve gerekli besin maddelerinin alımını sağlamak
- Yüksek ya da düşük kan şekerini önlemek
- Diyabet, böbrek hastalığı ve diğer hastalık komplikasyonlarını önlemek
- Akut pankreas iltihabı olasılığını azaltmak
Diyet programlarda özellikle protein içeren besinler yer almalıdır. Ayrıca sebze, meyve, az yağlı süt ürünleri, tavuk ve balık gibi gıdalar da içermelidir.
Yağlı yiyeceklerden önemle kaçınılmalıdır. Çünkü yağlı yiyeceklerin tüketilmesi halinde pankreasın normalden daha fazla enzim salgılamasını tetiklenir. Kronik pankreatitin tedavisinde özellikle üzerinde durduğumuz üzere kesinlikle diyet sırasında alkol tüketiminden kaçınılmalıdır.
İlgili Yazı: Pankreatit Diyeti, Pankreatit’de Hangi Yiyecekler Tüketilmeli
Pankreatitin Komplikasyonları
Pankreatitin komplikasyonları, iltihaplanmanın hafif ya da ağır olmasına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir, başlıca komplikasyonlar şunlardır:
Pankreas Psödokisti
Akut pankreatit, pankreastaki kist benzeri yerlerde sıvı birikmesine neden olabilir. Psödokist, iç kanama ve enfeksiyon gibi komplikasyonlara yol açar.
Enfeksiyon
İltihaplanma, pankreası bakteri ve enfeksiyonlara karşı savunmasız hale getirebilir. Pankreas enfeksiyonları ciddi sorunlara yol açar. Bu nedenle enfekte olmuş dokuyu çıkarmak için cerrahi müdahale gerekebilir.
Böbrek Yetmezliği
Ağır pankreatitli durumlarda böbrek yetmezliği sorunları oluşur. Diyalizle tedavi edilebilen böbrek yetmezliğine neden olabilmektedir.
Solunum Problemleri
Pankreatit, vücutta akciğer fonksiyonlarını etkileyen kimyasal değişikliklere neden olabilir. Bu da kandaki oksijen seviyesinin tehlike oluşturacak şekilde düşük seviyelere gelmesine neden olabilir.
Şeker Hastalığı (Diyabet)
Pankreasta kronik pankreatitten kaynaklı insülin üreten hücrelerin zarar görmesi, vücudun sağlıklı bir şekilde glikozu kullanmasına engel olabilir.
Yetersiz Beslenme
Hem akut hem de kronik pankreatit, pankreasın, vücuda alınan besinleri parçalamak ve sindirmek için gerekli enzimleri daha az üretmesine neden olabilir. Bu durumda oluşabilecek kötü beslenme, ishal ve kilo kaybına neden olabilir.
Pankreas Kanseri
Pankreasta kronik pankreatitin neden olduğu iltihaplanma, pankreas kanseri için önemli bir risk faktörüdür.
